TƏŞVİŞSİZ UŞAQLIQ

Uşağa erkən yaşlarından stress və emosional təcrübələrin öhdəsindən gəlməyə necə kömək etmək olar ki, o ətrafındakı dünyaya uğurla uyğunlaşa bilsin? SOLGAR ekspertlərinin məqaləsindən bu vacib mövzu haqqında daha çox məlumat əldə edin!

Sinir sistemi haqqında. Uşağın başında nələr baş verir?

Beyin erkən uşaqlıqda sürətlə inkişaf edir və böyüməsinin əksəriyyəti həyatın ilk bir neçə ilində baş verir. Üç yaşına yaxın uşağın beyni böyüklərinkinin təxminən 80%-i qədərdir. Altı yaşına yaxın olarkən baş beyinin bölgələrinin formalaşması və böyüməsi tamamilə tamamlanır.

Uşağın beyni yüksək dərəcədə plastikdir, yəni o aldığı təcrübələrə və yaşadığı mühitə uyğunlaşır.

Uşağın harmonik inkişafı üçün beyni yeni sinir əlaqələri yaratmağa və gücləndirməyə stimullaşdıran, rahat və zənginləşdirilmiş mühit lazımdır. Nələr ona daxildir? Uşaqlar və valideynlər arasında əlaqə, insanlarla ünsiyyətin müsbət təcrübəsi, oyunlar və ətrafdakı dünya ilə tanış olmaq imkanı.

Uşaqlarda beyin inkişafının dinamikasına və təbiətinə başqa nələr təsir edə bilər?

1. Uşağın beyni öyrənmə və inkişaf müəyyən növlərinə xüsusilə həssas olduğu senzitiv dövrlər. Bu dövrlər xaricində uşağa bir bacarıq öyrətmək üçün edilən məcburi cəhdlər çox vaxt nəticəsiz qalır, böyük stress və nevroz təhdidini yaradır.

2. Yuxu — uşağın beyninin inkişafı üçün çox vacibdir. Buna görə uşaqların, xüsusən də körpələrin, yuxu müddəti orta hesabla böyüklərdən 2 dəfə çoxdur.

3. Yuxu müddəti uşaqlar üçün müntəzəmliyi qədər vacibdir. Yuxu müxtəlif mərhələlərdən ibarətdir, bu mərhələlər ərzində öz prosesləri baş verir.

Uşağın sinir sisteminə hansı amillər mənfi təsir göstərir

Aşağıdakılar da daxil olmaqla, uşağın kövrək sinir sisteminə mənfi təsir göstərə bilən bir çox amillər vardır:

1. gün ərzində və həftə sonları qeyri-kafi istirahət ilə birlikdə həddindən artıq yorğunluq, yüksək zehni yüklənmə;
2. uşaqda qeyri-kafi yuxu;
3. ailədaxili münaqişələr;
4. qadcetlərdən asılılığı, rəqəmsal gigiyenanın olmaması;
5. başqa yerə köçmə və ya ətraf mühitin dəyişməsi;
6. uşağın xarici dünyaya nisbətən yaşadığı qorxuq;
7. uşağın yaşadığı xarici təzyiq: valideynlərin və müəllimlərin yüksək gözləntiləri, qiymətlərə həssaslıq, sinif yoldaşları tərəfindən bullinq;
8. nutrientlərin çatışmazlığı (məsələn, dəmir, yod, maqnezium və ya omeqa-3 yağ turşuları) və s.

Uşaq üçün əlverişli şəraitləri yaratmaq çox vacibdir ki o yarana bilən stresli vəziyyətlərin öhdəsindən səmərəli şəkildə gələ bilsin.

Təşvişli uşağı necə müəyyənləşdirmək olar?

Uşaqlarda təşvişli vəziyyətin ən çox görülən təzahürlərinə baxaq.

Fiziki əlamətlər

1. Qarın ağrısı və ya baş ağrısına şikayətləri;
2. Bütün gün ərzində yorğunluq, yuxululuq, süstlük;
3. Tərləmə, üşütmə və ya sürətli ürək döyüntüsü (kəskin təşviş və ya panik atak belirtileri).

Davranışa aid olan əlamətlər

1. Uşağı təşvişli edən müəyyən hərəkətlərdən, yerlərdən və ya insanlardan çəkinmək;
2. Valideyn və ya baxıcı ilə daimi təmasda olmaq ehtiyacı – onları görmək, əllərindən tutmaq;
3. Böyüklərin razılığını daim axtarmaq.

Emosional əlamətlər

1. Sinir böhranları, tetikleyici vəziyyətlərə mütənasib görünməyən isteriklər;
2. uşağın yaşadığı narahatlıq: onun yerində oturması çətindir, qolları/ayaqları daim hərəkət edir, öz dərisinə toxunur;
3. gözləri “nəmli yerdə”: hər hansı bir yeni hadisə uşaqda göz yaşlarına səbəb ola bilər;
4. gələcək hadisələr və ya hipotetik vəziyyətlər haqqında narahatlıq.

Koqnitiv əlamətlər

1. Ev tapşırığını yerinə yetirərkən diqqəti cəmləməkdə çətinlik;
2. Məktəbdə müvəffəqiyyətin azalması: qiymətlərin pisləşməsi və/yaxud məktəbə marağın azalması;
3. Neqativ düşüncələr: hadisələrin ən pis ssenari boyunca inkişafı haqqında tez-tez fikirlər, özünü tənqid etmə;
4. Mükəmməlcilik: qeyri-real yüksək gözləntilər və səhv etmək qorxusu.

Sosial əlamətlər

1. Uşağın dostlarından, ailəsindən və ya əvvəllər həzz aldığı fəaliyyətlərdən uzaqlaşması;
2. Danışmaq və qarşılıqlı əlaqədə olmaq (adətən 3 və daha çox uşaqdan ibarət qrupla) və ya qrup fəaliyyətlərində iştirak etmək istəməməsi.

«Uşaqlarım emosiyaların öhdəsindən gəlməkdə çətinlik çəkirlər. Nə etməliyəm?»

1. Hər bir uşaq üçün yeməklərin dəqiq cədvəlini qurun və stressin öhdəsindən gəlmək üçün qəlyanaltı yeməklərini təşviq etməyin.
2. Ailənizdəki böyüklərin emosiyaların öhdəsindən gəlməyi bildiyinə əmin olun, çünki uşaq davranış strategiyalarını öz ailəsində mənimsəyir.
3. Hər bir uşağa mənfi emosiyalar üçün alternativ çıxış yolu tapmağa kömək edin: fiziki fəaliyyət, heyvanlarla vaxt keçirmək. 4. Uşaqlara ətrafdakı reallığı proqnozlaşdırıla bilən etməkdə kömək edin. Təşvişliyi yüksək olan bir uşaq üçün hər şeyin valideynlərinin nəzarəti altında olduğunu bilməsi həqiqətən vacibdir.
4. Xüsusilə axşam saatlarında uşaqlarınızın internet fəaliyyətinə və qadcetlərdən istifadəsinə nəzarət edin.
5. Uşaqlar üçün dinç, sakitləşdirici bir yer təmin edin.
6. Hiperaktivliyə nəzarət etmək üçün uşağınızla yavaş nəfəs almağı təcrübə edin.
7. Unutmayın! Heç bir valideyn uşağı üçün növbədəki bir çətin dövrə tamamilə həll etmək və ya qarşısını almaq məcburiyyətində deyildir. Bəzən uşaqlarda bəzi böhranların qaçınılmaz olduğunu və bu müddət ərzində uşağınız adi haldan bir az daha tez-tez ağlaya biləcəyini qəbul etməlisiniz.

Uşağın sinir sisteminə hansı vitaminlər kömək edəcək?

Geniş çeşidli nutrientlər uşağa aşağıdakılar üçün lazımdır:

1. idrak qabiliyyətlərinin inkişafı (təhlil, sintez, yaradıcı yanaşmadan istifadə edərək məsələləri həll etmək),
2. uşağın stresə qarşı müqavimətini saxlamaq,
3. Psixo-emosional tarazlıq və əhval-ruhiyyənin tənzimlənməsi.

Məsələn:

– B qrupu vitaminləri uşaqların sinir sisteminin işini normallaşdırmağa və emosional vəziyyətini yaxşılaşdırmağa kömək edir.

– Maqnezium sinir və əzələ gərginliyinin tənzimlənməsində iştirak edir, yuxunun keyfiyyətinə təsir edir, uşağın yaşadığı əzələ spazmları və kramplarını azaltmağa kömək edir.

– Bir çox nutrientlər uşağın zehni inkişafına dolayı təsir göstərir. Məsələn, yod qalxanabənzər vəzinin fəaliyyətini, bu da öz növbəsində beyin fəaliyyətini dəstəkləyir.

– Orqanizmdə kalsiumun udulmasını tənzimləmək qabiliyyəti ilə tanınan D vitamini, neyroplastiklik – neyronların ətraf mühitin təsirlərinə uyğunlaşma qabiliyyəti – üçün də böyük əhəmiyyət kəsb edir. Bu uşaqların inkişaf edən beyinlərinin idrak qabiliyyətlərinə təsir göstərir.

– Omeqa-3 yağ turşuları (EPT və DHT) — bu körpənin ana bətnində yarandığı andan erkən məktəbəqədər yaşınadək uşaqların sinir sisteminin əvəzolunmaz tikinti komponentləridir. Eyni zamanda, dokozaqeksaenoik turşu (DHT) beyin hüceyrələrində yağların qurulması üçün çox vacibdir.

Bununla belə, uşağınızı müvazinətləşdirilmiş, müxtəlif növlü qidalanma ilə təmin etmək, əhəmiyyətli bir məsələnin yalnız bir hissəsidir! Digər hissəsi isə, uşağınızı sevilməyən tərəvəzlər, şorba və ya salat yeməyə inandırmaqdır.

Uşağa sağlam vərdiş aşılamaq uzun və mürəkkəb proses ola bilər. Uşağın həyatının bu mühüm dövründə vitamin kompleksləri valideyn üçün etibarlı köməkçi ola bilər.

«Tropik meyvələrin dadı ilə Kanqavites multivitaminlərin və mineralların kompleksli formulası» — bu sinir-əzələ toxumasını gücləndirmək, beyin funksiyasını, uşağın diqqətini və yaddaşını yaxşılaşdırmaq üçün əsas nutrientlərinin birləşməsidir.

Kompleksin tərkibində dəmir, sink, yod, A, C, D, E vitaminləri, soya lesitini, faydalı bitkilərin, tərəvəzlərin və meyvələrin ekstraktları və s. var.

Vitaminlər, üzvi biomövcud formadakı minerallar və bitki komponentləri orqanizmin bütün həyati sistemlərinin işinə kömək edir. Qəbulunun rahat forması isə bu vərdişi erkən yaşlardan sağlamlıq baxımının xoş bir hissəsinə çevirəcək.

Son söz

Şunu qeyd etmək istərdik ki, uşağın sinir sisteminə qulluq onun ümumi sağlamlığında və rifahında mühüm rol oynayır.